02 mei ‘Wie stress heeft, denkt niet aan groenten en fruit’
Verslag van een levendig debat: ‘gezondheid, een privilege of een recht?’
2 mei 2024 – “Zuid-Limburg doet het slechter dan de rest van Nederland. We leven een jaar korter dan het landelijk gemiddelde. En we leven zelfs vier jaar korter in goede gezondheid.” De toon van het debat ‘Gezondheid, een privilege of een recht?’ georganiseerd door Debatcentrum Sphinx is meteen serieus. Ongeveer 70 mensen kwamen 24 april naar Centre Céramique om te luisteren en deel te nemen. Mandy Leurs-Stijnen van GGD Zuid Limburg windt er geen doekjes om. Aan onze gezondheid valt nog veel te verbeteren. De cijfers spreken voor zich.
Voor Maastricht zijn die cijfers iets beter dan voor de rest van Zuid-Limburg. Leurs-Stijnen: “Maastrichtenaren bewegen gemiddeld meer en er is in Maastricht minder overgewicht. Maar de verschillen tussen de wijken zijn groot.” En daar ligt de gezondheidskloof op tafel. Volgens Marjon Hulst, ook van GGD Zuid Limburg is die kloof deels te verklaren door het ‘overerven’ van sociaaleconomische achterstand. Vaak ontstaat een achterstand al een het begin van iemands leven. Om die cirkel te doorbreken zijn verschillende initiatieven gestart zoals ‘Trendbreuk’. Dankzij dit samenwerkingsverband is onder andere de hulp aan jonge, kwetsbare ouders verbeterd. “Ook de Gezonde School van de Toekomst zorgt voor verbetering, al zijn de effecten pas over een aantal jaar echt meetbaar. We hopen dat kinderen die op school gezond eten en veel bewegen dat ook mee naar huis nemen.”
Bereik en betrek de doelgroep
Moderator Lennert Booij geeft het woord aan Latifa Abidi. Zij is universitair docent gezondheidsbevordering aan de UM. Ze doet onderzoek naar sociaal economische gezondheidsverschillen en specifiek naar het betrekken bij dat onderzoek van mensen in een zwakkere sociaaleconomische positie. “Ik doe dus eigenlijk onderzoek naar onderzoek”, lacht Abidi. “Onderzoekers zeggen dat die groep moeilijk te bereiken is. Dat is niet zo, maar we doen het vaak verkeerd. Door lange vragenlijsten te sturen bijvoorbeeld, met moeilijk taalgebruik.” Daarom werken Abidi en haar mede-onderzoekers met een burgerpanel uit de doelgroep. “Zij informeren ons. En zeggen het als we te moeilijke vragen stellen. Of dat ze wel iets anders aan hun hoofd hebben dan een vragenlijst invullen. Als je zorgen hebt of je je kinderen genoeg te eten kunt geven, of als je stress hebt omdat je mogelijk je huis wordt uitgezet, heb je geen energie om na te denken over voldoende groenten en fruit.”
Als je doorvraagt…
Die opmerking wordt een beetje de consensus van de avond: bestaansonzekerheid zorgt voor stress en dat zorgt ervoor dat er geen energie is om bewust gezonde keuzes te maken. Thea van der Waart, huisarts in de Maastrichtse wijk Wittevrouwenveld, gaat op dit haakje verder. “De meeste mensen komen met lichamelijke klachten naar de huisarts. Maar als je doorvraagt, blijkt er vaak meer aan de hand. Gelukkig zijn de consulten van 10 minuten naar 15 minuten gegaan. Maar dat is nog niet genoeg om alle problemen boven tafel te krijgen zoals eenzaamheid of schulden.”
Volgens Van der Waart is het daarom fijn dat de huisarts en de mensen uit het sociaal domein zoals welzijnswerkers hun informatie vaker met elkaar delen. “Dat betekent ook dat ik iemand met psychische klachten soms niet de GGZ in stuur, maar naar het sociaal domein om bijvoorbeeld een maatje te vinden of een hobby.” Van der Vaart mist de gezinsregisseurs. Zij zorgden ervoor dat er niet langer een heleboel hulpverleners bij één gezin betrokken zijn zonder van elkaar te weten wat ze doen, laat staan dat het gezin nog weet wat ze komen doen. Zoals iemand uit het publiek opmerkte: “Ik ken een gezin waar 13 hulpverleners over de vloer kwamen. De moeder was de hele dag bezig met koffiezetten, maar wist niet wat al die mensen kwamen doen.” Helaas wordt het initiatief van de gezinsregisseur niet meer gefinancierd. Net als dat de financiering van de Gezonde School van de Toekomst vooralsnog tijdelijk is.
Veranderen kost energie
Na de pauze is het woord aan gedragswetenschapper Rona van der Dussen. Zij praat vooral over gedragsverandering en waarom dat zo moeilijk is. “Veranderen kost altijd energie. Het makkelijkst is om in kleine stappen te veranderen naar een betere gezondheid. Dat doe je door duidelijke ‘als-dan’ afspraken met jezelf te maken. Bijvoorbeeld: als ik op maandag uit mijn werk kom, dan ga ik direct hardlopen. Het probleem is dat je wel even de tijd moet nemen om te bedenken wat je wil bereiken en om dan die afspraak met jezelf te maken. Mensen in bestaansonzekerheid hebben stress en kunnen hier niet over nadenken. En juist als je stress hebt, laat je je gemakkelijker verleiden door ongezonde keuzes, zoals die chocoladereep die strategisch bij de kassa ligt.”
Bestaanszekerheid en basisinkomen
Iemand uit het publiek vraagt haar wat de gemeente kan doen en of een basisinkomen kan helpen. Van der Dussen denkt dat een basisinkomen een goed idee is, omdat de stress bij mensen met weinig inkomen dan afneemt. “Ook al geven ze hun geld daarna niet direct uit aan hun gezondheid, door het wegvallen van stress worden ze sowieso gezonder. Een gemeente kan met het aanleggen van groen en het plaatsen van sporttoestellen ook iets aan gezondheid doen, want dat nodigt uit tot bewegen. Maar met het beter inrichten van de openbare ruimte los je het dieper liggende probleem niet op. Bestaanszekerheid en de weg weten naar de juiste zorg zijn het aller belangrijkst voor een gezonder leven.”
Ontspannen is super belangrijk
Ook de laatste spreker, Pascale Bruinen, benoemt de link tussen langdurige stress en gezondheidsklachten. “Ontspannen moet eigenlijk onze topprioriteit zijn. En zeker voor mensen met een chronische aandoening of stress. We leren dat we voor onze lichamelijke hygiëne moeten zorgen door onze tanden te poetsen en te douchen, maar we weten niet meer hoe we voor onze geestelijke hygiëne moeten zorgen.” Bruinen pleit voor ontspanning op school, direct vanaf de kleuterklas. “Ik zou willen dat kinderen op school mediteren en leren over mindfulness. Mediteren is een grote gelijkmaker met grote positieve gevolgen. Het overbrugt de kloof, want het is laagdrempelig. Iedereen kan het leren en het kost niets.” Bruinen is de enige spreker die hardop uitspreekt dat iedereen een eigen verantwoordelijkheid heeft om goed voor zichzelf te zorgen. Abidi reageert op die overtuiging vanuit de zaal: “Met mindfulness doe ik geen boodschappen.”
Somber en vastberaden
Booij vraag aan het einde van de avond wethouder Jeroen Hoenderkamp wat hij heeft opgestoken van de avond en wat hij als huiswerk meeneemt. “Het is een boeiende avond, maar ik raak zelf een beetje gestrest van wat ik hoor”, antwoordt de wethouder. “Ik moet eerlijk zeggen dat de situatie me somber stemt. Ook omdat ik laatst met besturen van hulpverleningsinstanties in een gesprek zat. Er gaan miljoenen naar organisaties, maar die worden niet uitgegeven aan de echte zorg. Dat bestaansonzekerheid stress oplevert en dat dat niet goed is voor de gezondheid, dat is hartstikke duidelijk. Dus daar moeten we iets aan doen.”